Moederschap en geboorte: relationaliteit als alternatieve ethische benadering

12.07.19

19 – 25 minuten

0 likes

Deze filosofische denkbeelden helpen om over de menselijke existentie anders na te denken, namelijk als ten diepste relationeel. Moederschap komt in een ander kader te staan, waardoor ook andere ethische vragen opkomen, die niet zozeer draaien om de strijd om rechten, maar om het zien van verwevenheid. Deze abstracte filosofische taal van gelaagde relationaliteit spitsen we hieronder toe op de concrete geboortezorgpraktijk. Hoe is deze geframed en wat zou een schets van deze andere, relationele denkwijze op kunnen leveren voor deze praktijk?

Relationaliteit en geboortezorg

In het Nederlandse zorgsysteem van zwangerschaps- en bevallingszorg, zoals bijvoorbeeld beschreven in het nieuwe standaardwerk ‘Integrale geboortezorg. Samen bevalt goed’ (Wildschut & Boesveld, 2018), wordt het belang van zowel moeder als kind benadrukt. In de bijdragen uit dit boek blijkt dat een belangrijk (misschien wel: het belangrijkste) doel van deze zorg is om de internationaal ongunstige Nederlandse perinatale sterftecijfers terug te dringen. Vanuit een individualistische medische ethiek worden de belangen van moeder en baby als tegenstrijdig geconstrueerd, en worden moeder en kind in een dichotomie geplaatst.

Ons alternatief bestaat uit een relationele benadering van het geboortejaar én vruchtbaarheid als existentiële fenomenen die niet-individualistisch van aard zijn, maar wél (relationele) autonomie waarborgen. Het unieke Nederlandse systeem waarin 85% van de zwangeren onder begeleiding van verloskundigen staat, biedt mogelijkheden om langdurig samen op te trekken en daarbij diepgaand in gesprek te gaan over zwangerschap, bevallen en de zorg voor moeder en kind na de geboorte. Een relationele ethiek vraagt daarbij dat nagedacht wordt over de specifieke relationaliteit van zwangerschap en bevallen, én dat gekeken wordt naar manieren om hiervoor de praktijken (verder) te ondersteunen.

Wij sluiten aan bij pleidooien voor ‘woman-centered care’, omdat de stem, het perspectief en de ervaring van vrouwen in het centrum van de aandacht van zorgprofessionals moeten staan. In de professionele praktijken van zwangerschaps- en bevallingsbegeleiding kan op dit vlak nog meer gebeuren om de vrouw die we in het centrum willen zetten beter te leren kennen en begrijpen, vanuit psychologisch, ethisch en existentieel oogpunt. Dit vraagt om maatwerk, om steeds opnieuw deze concrete persoon, haar achtergrond en ervaringen, haar hoop en vrees, haar beleving van de zwangerschap en ideeën over de bevalling te leren kennen. Dit vraagt om een benadering die zich niet beperkt tot risico’s, maar die mensgericht is en ter sprake brengt wat als goed en zinvol wordt ervaren. Daarin moet het gesprek steeds gericht zijn op de relatie, op de pluraliteit van de zwangerschap en bevalling; en dit kan niet vanuit een individualistisch filosofisch en ethisch kader. De vrouw die centraal staat ís verwachting en is daarmee de relationaliteit en pluraliteit van het verwachten van het kind; dit betekent dat het kind in haar, en dus ín ‘woman-centered care’ is gewaarborgd. Om oprecht ‘woman-centered care’ in de context van geboortezorg te leveren, moeten we de ontologische relationaliteit en pluraliteit van vruchtbaarheid, zwangerschap, geboorte en vroeg ouderschap diepgaander bestuderen, zodat er samen met betrokkenen in deze praktijken onderzocht wordt hoe de begeleiding meer hierop gericht kan zijn. Geesteswetenschappelijke vragen dienen daarin centraal te staan: ethische, existentiële en politieke kwesties moeten beantwoord worden in een combinatie van filosofisch-conceptuele studies en empirisch onderzoek.

Wij concluderen dat nieuw onderzoek nodig is dat bottom-up gebeurt, in de specifieke context van de Nederlandse geboortezorg met de stevige positie die verloskundigen daarin innemen, en die uitstekende kansen biedt voor een dergelijke relationele benadering. Internationaal gezien worden we om ons systeem benijd, maar het staat ook onder druk. Onze overtuiging is dat onderzoek kan helpen om gaten in onze inzichten te vullen rondom genoemde kwesties en de zorgpraktijken rondom zwangerschap en geboorte te (helpen) verbeteren. ■

Summary

In health care and ethics attention for pregnancy and birth is often focused upon the child. Less attention is paid to the mother’s perspective. Within ethics an individualistic approach of mother and foetus dominates, resulting in a separation of their interests and a subsequent undervaluation of the mother’s interest. An alternative relational ethical approach could offer a counterbalance, to increase philosophical insights into pregnancy and to improve care practices concerning pregnancy and birth. New research could shed more light on the ethical and existential questions concerning the mother, in a time when international political and medical developments put pressure upon the position of women.

Referenties

Canullo C.. Être mère. La vie surprise. (Traduit de l’italien par Davide Ambrosini s.j. et Yves Roulière). Namur: Éditions jésuites, 2017 (oorspr. 2009).
Chadwick R. Bodies that Birth. Vitalizing Birth Politics. Routledge: New York, 2018.
Davis-Floyd RE, Sargent CF (eds.) Childbirth and Authoritative Knowledge. Cross-cultural perspectives. Oakland (CA): University of California Press, 1997.
De Vries R. Obstetric Ethics and the Invisible Mother. Narrative Inquiry in Bioethics, 2017, 3: 215-220. DOI: https://doi.org/10.1353/nib.2017.0068
Gilligan C. In a different voice. Psychological Theory and Women’s Development. Cambridge (Mass.): Harvard University Press, 1982.
Hamington M. Care as personal, political, and performative. In: Moral Boundaries Redrawn. The significance of Joan Tronto’s Argument for Political Theory, Professional Ethics, and Care as Practice. Olthuis G, Kohlen H, Heier J (red.). Leuven: Peeters, 2014.
Harris LH. Rethinking maternal-fetal conflict: Gender and equality in perinatal ethics. In: Obstetrics and Gynecology 2001; 3: 483
Hird MJ. The Corporeal Generosity of Maternity. In: Body & Society, 2007; 1: 1-20. DOI: 10.1177/1357034X07074760
Khosla R., Pampas C., Vogel JP, Bohren MA, Roseman M, Erdman JN. International human rights and the mistreatment of women during childbirth. In: Health and Human Rights, 2016; 2: 131-143.
Kittay EF. Love’s Labor. Essays on Women, Equality, and Dependency. New York / London: Routledge, 1999.
Kristeva J. ‘Stabat Mater’. In: Liefdesgeschiedenissen. Een essay over verleiding en erotiek. Amsterdam: Contact, 1991 (oorspr. 1983): 262-292.
Levinas E. Autrement qu’être ou au-del- de l’essence. Den Haag en Boston: Martinus Nijhoff, 1974.
Morton CH, Henley MM, Seacrist M, Roth LM. Bearing Witness: United States and Canadian maternity support in workers’ observations of disrespectful care in childbirth. In: Birth: Issues in Perinatal Care, 2018, 3: 263-274. DOI: 10.1111/birt.12373
Newnham E, McKellar L, Pincombe J. Towards the humanisation of birth. A study of epidural analgesia & hospital birth culture. Cham: Palgrave Macmillan, 2018.
Newnham E, Kirkham M. Beyond autonomy: Care ethics for midwifery and the humanisation of birth. In: Nursing Ethics I-II 2019. DOI: 10.1177/0969733018819119
NRC 11 februari 2019, Orbán haalt uit naar gemengde bevolking en wil meer Hongaarse kinderen.
OVO-Italy. First data on obstetric violence in Italy First National Survey on Obstetric Violence DOXA-OVO Italia https://ovoitalia.wordpress.com/2017/11/04/first-data-on-obstetric-violence-in-italy/
Premkumar A, Gates E. Rethinking the Bioethicss of Pregnancy. Time for a New Perspective? In: Obstetrics and Gynaecology. 2016, 2:396-399. DOI: 10.1097/AOG.0000000000001509
Reed R, Sharman R, Inglis C. Women’s descriptions of childbirth trauma relating to care provider actions and interactions. In: BMC Pregnancy and Childbirth, 2017, 17:21. DOI 10.1186/s12884-016-1197-0
Rich A. Of Woman Born. Motherhood as experience and institution. New York/London: W.W. Norton & Company, 1986.
Ricoeur P. The Course of Recognition, trans. David Pellauer, Cambridge, MA: Harvard University Press, 2005 (oorspr 2004).
Schües C. Philosophie des Geborenseins. München: Alber, 2008.
Sen G, Reddy B, Iyer A. Beyond measurement: the drivers of disrespect and abuse in obstetric care. In: Reproductive Health Matters. 2018; 53, 6-18. DOI: 10.1080/09688080.2018.1508173
Thomson G, Downe S. Widening the trauma discourse: the link between childbirth and experiences of abuse. In: Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology. 2018; 4: 268-273. DOI: 10.1080/01674820802545453
Van der Waal R. Expecting. To conceive of an ontology of pregnancy from the perspective of the maternal. Amsterdam, UvA, 2017 (ongepubliceerde rMA-thesis)
Van Nistelrooij I. Martha en Maria revisited. Zorg als ethisch perspectief. Tilburg: Tilburg University Press, 1996.
Van Nistelrooij I. Sacrifice. A care-ethical reappraisal of sacrifice and self-sacrifice. Leuven: Peeters, 2015.
Verhoeven M. Boreling en beginner. Nataliteit bij Hannah Arendt. Zoetermeer: Boekencentrum, 2003.
WHO. The prevention and elimination of disrespect and abuse during facility-based childbirth. 2015.
White Ribbon Alliance. Respectful Maternity Care: The universal rights of childbearing women. 2011.
Wildschut H & Boesveld I. (red.). Integrale geboortezorg. Samen bevalt goed. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2018.